Lang dachten artsen dat alleen mannen last kunnen hebben van XLMTM, een ernstige spierziekte die overerft via het X-chromosoom. Nu blijkt uit onderzoek van de groep van Nicol Voermans van het Radboudumc dat ook vrouwen met deze genetische fout in de helft van de gevallen klachten ontwikkelen. Dit inzicht is belangrijk voor tijdige herkenning en biedt mogelijkheden voor behandeling.
Als je mensen vraagt bij welke aandoeningen er verschillen bestaan tussen mannen en vrouwen, dan noemen ze waarschijnlijk hart- en vaatziekten. En dat klopt, maar genderverschillen komen veel vaker voor. Erfelijke spierziekten zijn een goed voorbeeld. Nicol Voermans, neuroloog bij het Radboudumc, heeft met haar team recent onderzoek gedaan naar verschillen tussen de seksen bij zogenaamde X-gebonden myotubulaire myopathie (XLMTM). Dat is een zeldzame ziekte waarbij alle skeletspieren verzwakt zijn.
‘Artsen dachten lang dat alleen mannen deze ziekte kunnen krijgen’, vertelt Voermans. ‘De genetische oorzaak ligt op het X-chromosoom. Een man heeft een X- en een Y-chromosoom. Een vrouw heeft twee keer een X. Artsen dachten dat vrouwen alleen drager zijn van de aandoening, zonder klachten, omdat het tweede, gezonde X-chromosoom zou compenseren voor het X-chromosoom met de genetische fout. Bij mannen is die compensatie niet mogelijk, omdat ze maar één X-chromosoom hebben.’
Drager
De laatste jaren waren enkele internationale series van vrouwen met ernstige spierzwakte bij deze aandoening beschreven. Aan één daarvan had Voermans meegewerkt. ‘Toen ik hierover vertelde op een congres van de Europese patiëntenvereniging ZNM ZusammenStark!, kwamen een aantal vrouwen naar mij toe die zeiden dat zij ook licht tot matig ernstige klachten hadden. Zij vroegen hoe vaak dat voorkomt. Dat was niet bekend.’
Nu toont Voermans met twee publicaties van haar groep dat ongeveer de helft van vrouwen die dit genetisch defect draagt, in enige mate klachten krijgt door XLMTM. Dat loopt uiteen van lichte klachten, zoals moeite met traplopen, tot ernstige spierzwakte, waarbij een rolstoel en nachtelijke beademing noodzakelijk is. De andere helft van de vrouwen is alleen drager van de genetische fout, zonder symptomen. Dit toonde Voermans eerst aan met vragenlijsten, gevolgd door neurologische testen voor spierkracht en conditie.
Spierklachten
Vrouwen kunnen de aandoening doorgeven aan hun kinderen. Bij mannen is het ziektebeeld veel ernstiger dan bij vrouwen. ‘Bij jongens gaat het om de meest ernstige spierziekte, die zich vaak presenteert vlak na de geboorte met slapheid en niet huilen. Veel van deze jongens moeten direct naar de IC en liggen langdurig aan de beademing’, legt Voermans uit. ‘Een deel van die jongens overlijdt al op kinder- of tienerleeftijd.’
De erkenning dat vrouwen ook klachten kunnen ontwikkelen door XLMTM kwam dankzij whole exome sequencing, een techniek die alle genen van het DNA in kaart brengt. ‘Deze techniek werd tien jaar geleden in het Radboudumc ook voor spierziekten ingezet bij de afdeling Genetica onder leiding van Erik-Jan Kamsteeg’, vertelt Voermans. ‘Als een vrouw vroeger kwam met spierklachten, werd niet op XLMTM getest, maar inmiddels is dat standaard onderdeel van deze genetisch analyse. Zo kwamen we deze oorzaak bij vrouwen met spierzwakte op het spoor.’
Compensatie
Blijkbaar compenseert het gezonde X-chromosoom bij vrouwen toch niet volledig voor het X-chromosoom met de genetische fout. Voermans: ‘Vrouwen hebben twee X-chromosomen, één van de vader en de ander van de moeder. In elke lichaamscel van vrouwen wordt willekeurig één van de X-chromosomen ‘uitgezet’. In principe gaat dus ongeveer even vaak het X-chromosoom van je vader als je moeder uit. Maar het kan scheef verdeeld zijn. Als op het chromosoom van je moeder de fout betrokken bij XLMTM zit en dit chromosoom in spiercellen vaker aanstaat, dan heb je misschien wel in negentig procent van die cellen activiteit van het gen met de fout.’
Bewustwording dat XLMTM ook bij vrouwen spierzwakte kan veroorzaken leidt tot een betere herkenning en behandeling. Bij matige klachten gaat het bijvoorbeeld om fysieke training, energiemanagement en slaapadvies. Bij zware klachten kan revalidatie nodig zijn. Daarnaast kunnen vrouwen dan ’s nachts een beademingskapje dragen. Dankzij deze beademing is de overleving bij jongens met XLMTM inmiddels sterk verbeterd.
Meer informatie
Voor meer informatie over het Radboudumc Spierziektecentrum, klik hier.
Dit onderzoek is gepubliceerd in Neurology:
Spectrum of Clinical Features in X-Linked Myotubular Myopathy Carriers: An International Questionnaire Study. Stacha F.I. Reumers, Frederik Braun, Jennifer E. Spillane, Johann Bohm, Maartje Pennings, Meyke Schouten, Anneke J. van der Kooi, A. Reghan Foley, Carsten G. Bonnemann, Erik-jan Kamsteeg, Corrie E. Erasmus, Ulrike Schara-Schmidt, Heinz Jungbluth, Nicol C. Voermans.
Neuromuscular features in XL-MTM carriers: a cross-sectional study in an unselected cohort of females. Daniëlle K. Franken, Karlijn Bouman, Stacha F.I. Reumers, Frederik Braun, Jennifer Spillane, Maartje Pennings, Saskia L.S. Houwen, Corrie E. Erasmus, Ulrike Schara-Schmidt, Erik-Jan Kamsteeg, Heinz Jungbluth, Nicol C. Voermans.